Nën hijen e kolonializmit: një diskurs mbi subjektin musliman të kolonizuar

Ngjarjet e sotme në botën muslimane shfaqen kaotike dhe të pakuptimta nëse nuk analizojmë dy shekujt e fundit të historisë moderne dhe ndërlidhjen me kolonializmin, si dhe shfaqjen e mëvonshme të shteteve-kombeve post-koloniale. Shpesh, muslimanëve u sugjerohet ta harrojnë të kaluarën dhe të mos ankohen më për kolonializmin, duke e përdorur atë si justifikim për gjendjen aktuale. Sipas kësaj logjike, kolonializmi ka përfunduar dhe bota muslimane ka fituar pavarësinë në 40-60 vitet e fundit. Kështu, arsyetohet se bota muslimane duhet të marrë përgjegjësinë për punët e veta dhe dështimet e brendshme, në vend që të vazhdojë të fajësojë kolonializmin dhe Perëndimin në përgjithësi.

Një argument i tillë, nëse pranohet, i jep gjithashtu vlerë tropit orientalist që pohon inferioritetin e natyrshëm të botës muslimane dhe paaftësinë e saj për t’u përballur me problemet serioze. Teza mbështetet në supozimin se kolonializmi ka marrë fund me tërheqjen e trupave koloniale dhe arritjen e pavarësisë në të gjitha pjesët e botës muslimane, me përjashtim të Palestinës (para pushtimit të Afganistanit nga rusët dhe amerikanët, si dhe Irakut). Ky supozim bazohet në një kuptim tejet elementar dhe të paditur të kolonializmit dhe qasjes së tij të shumëfishtë ndaj kontrollit dhe dominimit. Komponenti ushtarak përbën vetëm një pjesë të vogël të një strukture më të gjerë dhe komplekse, të ndërlikuar epistemologjikisht, qëllimi i së cilës ishte arritja e kontrollit dhe dominimit total me, dhe sigurisht, pa praninë e trupave në terren.

Format më të thjeshta të kontrollit përdorin lidhje materiale për të kufizuar formën fizike njerëzore brenda një hapësire e për të kufizuar lëvizjen. Megjithatë, strukturat më të sofistikuara veprojnë në nivelin mendor të nënvetëdijes dhe synojnë të arrijnë dominim të plotë mbi mendjen dhe kapacitetin intelektual për të konceptuar veten dhe veprimin e saj në botë. Në këto struktura, kontrolli ushtrohet mbi aftësitë mendore për të konceptuar dhe vizatuar hartat mendore të nevojshme të botës dhe zgjidhjet për problemet e saj të shumëllojshme. Niveli i suksesit kolonial mund të matet me shkallën e përvetësimit mendor të strukturave koloniale nga popullata e kolonizuar dhe prodhimi i saj intelektual, i cili vazhdon të riprodhojë dominimin e internalizuar, pavarësisht eliminimit të kufizimeve fizike.

Kështu, një mënyrë për të justifikuar kolonizimin bëhet një ekuacion i thjeshtë: ju jeni të kolonizuar sepse jeni inferiorë dhe të prirur ndaj dominimit dhe kontrollit të jashtëm. Një pikëpamje e tillë ia ngarkon përgjegjësinë viktimës, ndërsa kolonizimi racionalizohet në një lloj strukture darviniane, ku mbijetesa e më të aftit është logjika funksionale. Për më tepër, argumenti shqyrton vetëm formën e jashtme dhe rezultatet e dukshme, në vend që t’i kushtojë vëmendje strukturave të përgjithshme që e bënë të mundur projektin kolonial të regjistrojë suksese dhe të transmetohet brez pas brezi. Edhe kur shtetet përparojnë në aspektin material, ato mbeten strukturalisht subjekt i diskurseve koloniale, pasi kriteret e suksesit i nënshtrohen një tipologjie koloniale dhe nuk janë jashtë saj.

Një aspekt i dytë për të justifikuar diskurset e vazhdueshme koloniale gjendet në një debat fetar, duke paraqitur prapambetjen e supozuar të Islamit si arsye ose shkak të dominimit dhe kontrollit kolonial, si dhe burim të problemeve aktuale. Kjo prodhon kërkesën e vazhdueshme koloniale për një reformë epistemike islame që mund/duhet ta transformojë Islamin në një modernitet të projektuar “të ndriçuar”, i cili informohet dhe matet me një standard eurocentrik kolonial. Të jesh modern dhe reformist do të thotë të pranosh inferioritetin e natyrshëm të Islamit, siç përcaktohet nga diskurset koloniale, dhe më pas të angazhohesh në një mënyrë reforme të kolonizuar që u përgjigjet të gjitha pyetjeve që nuk bëhen nga ose për muslimanët në radhë të parë.

Natyrisht, epistemikja koloniale është racore dhe materiale, duke buruar nga një përvojë specifike historike evropiane që më pas universalizohet dhe shndërrohet në normë për t’u imituar në mbarë botën. Kjo strukturë ngulitet në projektet arsimore, zhvillimore dhe “qytetërimore” në të gjithë jugun global dhe shërben për të riprodhuar dhe normalizuar inferioritetin, me ose pa praninë e trupave koloniale në terren. Fuqia koloniale pohon dhe mban natyrën e saj superiore për shkak të një evolucioni të natyrshëm biologjik dhe intelektual që krijoi parakushtet e nevojshme njerëzore për qytetërim, i cili padyshim mungon në popullatat e kolonizuara të Jugut, përfshirë muslimanët.

Në këtë kontekst, projekti kolonial, larg nga synimi për ta ngritur nën-njeriun në një njeri plotësisht “të qytetëruar”, është i fokusuar në ruajtjen e hierarkisë eurocentrike racore, intelektuale dhe fetare të paprekur, duke e konsideruar racën superiore si objekt të një hyjnizimi material. Ky hyjnizim i ngulitur në mendjen e kolonizuar është aq i fuqishëm dhe gjithëpërfshirës, sa e bën periudhën post-koloniale thjesht një pasqyrim të ndërtuar brenda të njëjtës epistemike koloniale të formuar mendërisht. Sa më shumë që kolonialja mendohet të jetë pjesë e së kaluarës së largët, aq më shumë shfaqet në të tashmen, por në mënyra më komplekse dhe të shtrembëruara. E kaluara nuk është kurrë thjesht e kaluar për sa kohë që vazhdon të riprodhohet dhe të ndikojë në të tashmen. Ne ndodhemi në një “të tashme koloniale”, pavarësisht hipotezave për një të kaluar koloniale.

Një musliman sot është një produkt i një hartëzimi mendor kolonial që e bën të mundur që individi ta shohë veten vetëm përmes një gjurme të projektuar të ndërtuar në mënyrë koloniale. Të pyesësh se kush është një musliman sot është një pyetje e vështirë, pasi vetë identifikimi dhe ndërlidhja me një “traditë” të idealizuar të së kaluarës bëhet përmes një topografie koloniale që prodhon dhe riprodhon një matricë inferioriteti të ndërtuar në mënyrë dinamike.

Debatet koloniale rreth “traditës” islame, “reformës”, “interpretimeve”, “roleve gjinore”, “pushtetit”, “shtetit”, “ekonomisë”, “dhunës” dhe të drejtave janë të gjitha gjurmë koloniale dhe funksionojnë brenda epistemikes të krijuar në mënyrë koloniale, dhe jo si shprehje e agjencisë muslimane. Për më tepër, ndarja e vazhdueshme midis Islamit politik dhe Islamit, Sufizmit dhe jo-Sufizmit, modernes dhe tradicionales, ekstremistes dhe të moderuarës, të gjitha formësohen nga një epistemike binare e krijuar në mënyrë koloniale që lidhet me fenë siç teorizohet dhe përjetohet në kontekstin evropian, e cila më pas universalizohet dhe konstituohet si normë për të gjitha subjektet e kolonizuara “nën-njerëzore” dhe kolonitë e largëta për t’u imituar. Islami në kornizën koloniale është shënuesi i vazhdueshëm “nën-njerëzor dhe i pacivilizuar”, dhe jo përfaqësues i një sistemi koherent dhe plotësisht të zhvilluar që ka epistemologjinë dhe kuptimet e veta të veçanta.

Projekti mendor kolonial nxit një gjurmë imituese në mendjen e të kolonizuarit, e cila ushqehet për të prodhuar një gjendje vetë-pafuqie dhe zgjidhet ekskluzivisht përmes ndërhyrjes së vazhdueshme nga mjeshtri kolonial ose agjentët e tij të caktuar dhe të trajnuar intelektualisht (të keqarsimuar) brenda vendit. Ne kemi ndërhyrje në çdo aspekt të jetës, nën të gjitha pretekstet dhe racionalizimet, përfshirë projektet perandorake humanitare dhe mënyrat e reja të përdorimit të kompleksit industrial të OJQ-ve për të shtyrë projekte më të buta neoliberale qytetërimore.

Ju, subjekti kolonial, nuk jeni në gjendje të zhvilloheni sepse jeni ju ata që nuk jeni të aftë dhe nuk jeni gati ta bëni këtë, dhe jo unë, mjeshtri kolonial, që po pengoj progresin në mënyrë që të mbaj rrjedhën e pasurisë drejt veriut. Sot, mjeshtri/konsultuesi/këshilltari kolonial thotë se mund të aspironi të bëheni “unë” pasi të hiqni dorë nga “tradita” juaj e prapambetur dhe të imitoni atë që kam arritur, sepse ajo është e vetmja rrugë për t’u bërë superior dhe për të dalë nga inferioriteti juaj i errët. Ky projekt kolonial është funksional në politikë, ekonomi, marrëdhënie sociale, media dhe diskurse fetare në koloni. Rezultati është fshirja e kornizimit mendor dhe strukturave epistemike që ekzistonin dhe mbështetnin shoqëritë e kolonizuara për shekuj me radhë, për t’u zëvendësuar nga një njohuri e kolonizuar e rrënjosur në strukturimin e inferioritetit të internalizuar.

“Unë jam inferior, prandaj nuk mundem” do të bëhej gjurma funksionale në mendjen e kolonizuar, duke pasur nevojë për ndërhyrjen e mjeshtrit kolonial për të nisur çdo iniciativë dhe për të nxjerrë kuptime nga jeta e tij/saj. Edhe kur i kolonizuari mendon vetë, ai/ajo thjesht po kujton njohuritë koloniale të ngulitura në mendje dhe bëhet edhe më imitues, pavarësisht se mendon se ka arritur pavarësi ose ka pohuar agjencinë e vet. Në këtë mënyrë, i kolonizuari viktimizohet dyfish në procesin kolonial: një herë përmes kolonizimit të drejtpërdrejtë dhe së dyti duke dominuar nënvetëdijen për të prodhuar një agjenci të rreme dhe një vetë identifikim të rremë. Bota bëhet koloniale në periudhën post-koloniale dhe pavarësia formësohet nga epistemikja koloniale, duke mos u larguar kurrë prej saj. Akti i parë i dekolonizimit musliman ndodh në mendje dhe përfshin fillimisht zbrazjen e ndërtesës koloniale, post-koloniale dhe nacionaliste eurocentrike, e më pas fillimin e imagjinimit të një bote muslimane dekoloniale dhe përmes saj, formësimin e së ardhmes.

Solli në shqip Observer.al