Nga Jeanne Prades

Mënyra se si e perceptojmë Islamin dhe flasim për të ndryshon shumë nga një vend evropian në tjetrin. Edhe pse një konstatim i tillë mund të kuptohet shumë lehtë duke hedhur një vështrim mbi titujt e ndryshëm të mediave kombëtarë, unë e mbështes këtë me të dhëna të forta nga hulumtimi im i doktoraturës mbi diskurset publike mbi Islamin në Gjermani, Francë dhe Mbretërinë e Bashkuar.

Kërkimi i identitetit gjerman

Mënyra se si i qaseni Islamit në Gjermani, varet nga cila anë e debatit politik qëndroni. Nga njëra anë, shumica e elitës politike mbron një identitet gjerman që nuk bazohet më në kulturën tradicionale, por në mbështetjen ndaj kushtetutës (Verfassungspatriotismus). Nga ana tjetër, një pakicë mediatike dhe politike mbron kthimin e një vizioni monokulturor të identitetit gjerman (Leitkultur).

Në këtë luftë narrativash, elitat e shohin të djathtën ekstreme të vendit, të udhëhequr nga partia AfD (Alternative für Deutschland), si armikun numër një, shumë të rrezikshëm sesa Islamin radikal. Prandaj, shqetësimet e sigurisë mbi muslimanët kufizohen në ish-lojtarët dhe në një pjesë të vogël të figurave në media si Alice Schwarzer ose Birgit Kelle.

Nuancat e liberalizmit

Ndërkohë, në Mbretërinë e Bashkuar është liberalizmi ai që e ka fjalën, me dy vija të ndryshme mendimi. Nga njëra anë, liberalizmi ideologjik synon të mbrojë mënyrën e jetesës britanike përballë terrorizmit dhe “predikuesve të urrejtjes”. Në vitin 2011, kryeministri i atëhershëm David Cameron parashtroi markën e tij të “liberalizmit muskulor” që “promovonte në mënyrë aktive … vlera të caktuara … [të tilla si] lirinë e fjalës, lirinë e adhurimit, demokracinë, sundimin e ligjit, të drejtat e barabarta pavarësisht nga raca, seksi apo seksualiteti”. Por kjo rrymë mendimi pretendohet gjithashtu nga anëtarë të fortë të Brexit-it, si Nigel Farage, i cili është kundër asaj që ai e portretizon si një BE pro emigracionit të udhëhequr nga Gjermania.

Multikulturalizmi, rryma tjetër liberale e trashëguar nga perandoria britanike, kërkon të menaxhojë dallimet dhe të përballet me kërcënimet populiste dhe nacionaliste. Mbrojtësit e “liberalizmit muskulor” e shohin këtë qasje si pasive dhe neutrale, që mjaftohen duke u kërkuar qytetarëve që t’i binden ligjit. Përsëri këtu kampionët e liberalizmit multikulturor në Westminster dhe media priren t’i përqendrojnë energjitë e tyre në Bashkimin Evropian – edhe pse këtë herë për ta mbrojtur atë – në vend të Islamit.

Islami dhe laïcité

Në Francë, narrativat rreth Islamit artikulohen në lidhje me fenë, duke kundërshtuar dy koncepte të sekularizmit francez, ose laïcité: nga njëra anë, atë që akademikët e tjerë dhe unë i referohemi si laiciteti aksiologjik, ose laïcité e bazuar në vlera, që e kornizon sekularizmin si strehë kundër një “kërcënimi islamik” real ose të perceptuar. Sekularizmi kushtetues, në të kundërt, synon të rregullojë të gjitha fetë, përfshirë edhe muslimanët francezë të Republikës.

Megjithëse nuk bazohet në ndonjë tekst ligjor, sekularizmi aksiologjik ka arritur të bëhet forca dominuese në sekularizmin francez që kur shqetësimet për shamitë në shkollë shpërthyen për herë të parë në vitin 1989 . Në mënyrë paradoksale, sekularizmi kushtetues, i cili bazohet në ligjin e 1905-ës për ndarjen e kishës nga shteti dhe në preambulën e kushtetutës së vitit 1946, po përpiqet të dëgjohet në debatin publik.

Si përmbledhje, mënyra se si Islami përfaqësohet në të gjithë Gjermaninë, Mbretërinë e Bashkuar dhe Francë zbulon një luftë midis dy interpretimeve të liberalizmit politik. Përkrahësit e Leitkultur, liberalizmit muskulor dhe sekularizmit aksiologjik e kuptojnë liberalizmin politik si një grup “vlerash të përbashkëta”, me të cilat të ardhurit duhet të asimilohen.

Në të kundërt, përkrahësit e Verfassungspatriotismus, multikulturalizmit apo laicizmit kushtetues, këmbëngulin në “rregullat e përbashkëta të lojës” për shoqëritë de fakto multikulturore.

Këto fushëbeteja narrativash evropiane tregojnë atë që është politikisht e pranueshme ose e kushtueshme në debatin publik kombëtar.

Qasjet ndaj termit “Islamofobi”

Në Gjermani dhe në Mbretërinë e Bashkuar, vënia në dukje e kulturës (muslimane) si kërcënim është më e pranueshme se sa në Francë, ku lojtarët politikë rrallë guxojnë të shënjestrojnë në mënyrë eksplicite një kulturë. Përkundrazi, denoncimi i fesë (muslimane) si kërcënim është më i pranueshëm në kontekstin francez, ku feja shihet si një opinion. Ta bësh këtë në Mbretërinë e Bashkuar dhe Gjermani mbart një kosto të lartë politike pasi aty feja shihet si pjesë e identitetit të dikujt.

Për shembull, nuk ka konsensus midis vendeve për përdorimin e termit Islamofobi, i cili nuk njihet zyrtarisht në Francë. Kjo është pjesërisht për shkak se Islami nuk mbrohet si fe nga Kushtetuta apo ligji. Nga ana tjetër, shumë do të argumentonin kundër konceptit të fobisë me arsyetimin se është legjitime të kundërshtohet Islami me fondamentalizmin në rritje.

Në Gjermani, fenomeni njihet mirë, por ka një debat të vazhdueshëm nëse ky term duhet të përdoret në gjuhën zyrtare. Që nga Konferenca Gjermane e Islamit në 2011-2012, shteti ka favorizuar fjalën Muslimfeindligkeit (armiqësia ndaj muslimanëve), ndërsa akademikët dhe gazetarët i referohen Islamofobisë dhe versionit të saj gjermanik, Islamfeindligkeit.

Megjithatë, banorët e Mbretërisë së Bashkuar i janë referuar gjerësisht konceptit që kur u botua “Raporti mbi Islamofobinë” nga Runnymede Trust në vitin 1997. Dhe, që nga viti 2017, një grup parlamentar i të gjitha partive ka punuar drejt miratimit të një përkufizimi ligjor të islamofobisë.

Këto variacione narrativash dhe konceptuale nga një kontekst evropian në tjetrin zbulojnë trauma historike specifike të secilit vend.

Pesha e historisë kombëtare në diskurset bashkëkohore

Në Mbretërinë e Bashkuar, Evropa kontinentale është më polarizuese se Islami për dy arsye historike. Nga njëra anë, Evropa kontinentale, herë katolike, herë absolutiste, herë imperialiste, është perceptuar gjithmonë si kërcënimi kryesor për elitat e vendit. Nga ana tjetër, Islami ka qenë pjesë e historisë së Mbretërisë së Bashkuar që nga kolonizimi i Indisë përmes pikave të saj tregtare në vitin 1600, dhe të gjithë subjektet muslimanë të Perandorisë u bënë qytetarë të plotë përmes Aktit të Kombësisë 1948. Përcaktimi i Islamit si kërcënim, pra, ka pak vlerë, të paktën nga pikëpamja elektorale, madje edhe në të djathtën ekstreme të spektrit politik. Kjo dëshmohet nga disfata e partisë UKIP në zgjedhjet parlamentare evropiane 2019 pasi euroskeptiku Nigel Farage u zëvendësua nga Gerard Batten agresivisht islamofobik si lider i partisë në vitin 2018, duke shkaktuar largimin e disa prej anëtarëve themelues të saj.

Ambivalenca e diskursit publik gjerman ndaj Islamit është e lidhur me trashëgiminë traumatike të nazizmit dhe ndarjes së Gjermanisë gjatë Luftës së Ftohtë. Kjo trashëgimi e dyfishtë formësoi shfaqjen e një shteti të unifikuar, demokratik dhe liberal rreth patriotizmit kushtetues. Vendimi i ish-kancelares Angela Merkel për të mirëpritur më shumë se një milion refugjatë (“Wir Schaffen Das”) në 2015, megjithatë, ka përshpejtuar kthimin e një lëvizje autoritare dhe nacionaliste gjermane Leitkultur, me çarje që shfaqen gjithnjë e më shumë brenda konsensusit.

Në Francë, fitorja narrative e sekularizmit aksiologjik mbi sekularizmin kushtetues shpreh gjithashtu një trashëgimi të dyfishtë. Nga njëra anë, tradita laike, qoftë përmes antiklerikalizmit ose lidhjes me një traditë laike katolike, shpreh një hezitim ndaj dukshmërisë së Islamit në hapësirën publike. Nga ana tjetër, kolonizimi i Afrikës së Veriut, dhe bashkë me të edhe trauma e dekolonizimit të Algjerisë, e bënë Tjetrin Mysliman figurën që strukturon ende në një masë të madhe identitetin francez sot.

Kështu, identiteti francez vazhdon të ndërtohet në kundërshtim me Islamin, ndërsa identiteti britanik qëndron në kundërshtim me Evropën kontinentale dhe identitetin gjerman, kundër Gjermanisë naziste. Nëse e ardhmja e Bashkimit Evropian mbështetet, pjesërisht, në një konvergjencë më të madhe interesash dhe vizionesh, njohja e peshës së historive kombëtare në diskurset bashkëkohore është një parakusht i domosdoshëm për ndërtimin e një komuniteti të imagjinuar evropian.

Jeanne Prades është doktoreshë në Shkencat Politike dhe studiuese e asociuar në Laboratorin Ndërdisiplinor Polytechnique (LinX), École polytechnique. Ajo punon si Konsulente e Lartë në Technopolis Group ku vlerëson politikat publike.